Το παλιό Ιπποκίνητο Ελαιοτριβείο στη Κάτω Γαρδενίτσα της Μάνης.

Το παλιό Μανιάτικο Ελαιοτριβείο της Κάτω Γαρδενίτσας

The old Olive oil mill of Kato Gardenitsa,Mani, Lakonia- Greece.

Η Ελαιοσυγκομιδή τα παλιά χρόνια στη Μάνη γίνοταν με πάνινα Λιόπανα,με το χέρι και μέ ποδιά που φορούσανε στη Μέση(τη φοράνε και σήμερα) .Αφου μαζεύανε ,ακόμα και το χαμολόι έβαζαν τον καρπό της ελιάς σε τσουβάλια(Πάνινα σακιά) και πηγαίνανε οι Λυτριβάριδες με τα Γαιδούρια η τα Μουλάρια στην Έρημο, τον Μέζαπο, τη Καρίνια κ.τ.λ Φορτώνανε τα Τρίριγα Τσουβάλια (αριστερα-Δεξια και Πανοφόρτη) για να πάνε το καρπό στο λιοτρίβι και να γίνει ο τρύγος του λαδιού μέσα σ’ αυτό. Τότε τα Λιιτριβεία ήταν εξολοκλήρου χειροκίνητα με Γαϊδούρια ή Μουλάρια.Τα «λιθάρια» συρόταν από το Γαϊδούρι ή το Μουλάρι γύρω - γύρω,κι έσπαζε(πολτοποιούσε) τις ελιές. Χειροκίνητο ήταν το πιεστήριο(Πρέσα,Μηχανή), που το δούλευαν άνθρωποι, γυρίζοντας πέρα - δώθε ένα κορμό. Η Μηχανή-Πιεστήριο συνδεόταν με έναν όρθιο περιστρεφόμενο άξονα, τη "Μανέλα", που ολόγυρά της τυλίγονταν και ξετυλίγονταν ένα χοντρό καραβόσκοινο με το «βίντζι». Το βίντζι, συνδεόταν με τον κορμό του πιεστηρίου για να το κατεβάζει και να αυξάνει τη πίεση.

Στη μέση του λιοτριβιού, ήταν ένα ψηλό πετρόχτιστο αλώνι. Επειδή πάνω σ’ αυτό το πέτρινο αλώνι γύριζαν τα λιθάρια, όλο αυτό το τμήμα του λυτριβιού λεγόταν «λιθάρια». Στη μέση αυτού του αλωνιού υψωνόταν όρθιος ένας άξονας και από αυτόν ένας άλλος κάθετα (οριζόντια) αυτού, που έμπαινε στο κέντρο του κυκλικού λιθαριού. Ο τελευταίος άξονας προχωρούσε γυρτός και έβγαινε έξω από την περιφέρεια του αλωνιού. Εκεί έστεκε το Μουλάρι, όπου με μια λαιμαριά και τα ανάλογα λουριά το έδεναν στα «λιθάρια».

Όταν ερχόταν η ώρα να αλέσεσουν το λιθάρια, ο καραβοκύρης έβαζε τον καρπό επάνω στο αλώνι(Χαμουράτζα) γύρω - γύρω στη γυρτή προς τα μέσα επιφάνειά του. Έδινε μια βιτσιά στο Γαιδούρι του, κι αυτός από πίσω τρέχοντας με το φτυάρι στο χέρι έριχνε λίγο - λίγο τον καρπό μπροστά στο λιθάρι («τάιζε τα λιθάρια»), στην επίπεδη επιφάνια του αλωνιού.

Για να γίνει καλύτερη και γρήγορη η σύνθλιψη του καρπού, έπρεπε το Μουλάρι ή το Γαιδούρι να τρέχει και ο καραβοκύρης βίτσιαζε και χούγιαζε το Μουλάρι να τρέχει, περνούσε τη βίτσια πίσω στο σβέρκο του ή στο ζουνάρι του, για να λευτερώσει τα χέρια του, κι άρπαζε το φτυάρι για να «ταΐζει» τα λιθάρια. Όταν όλος ο καρπός ριχνόταν στα λιθάρια, συνθλιβόταν καλά και γινόταν τέλειο το «χαμούρι», σταματούσαν τα ζώα ή το Ζώο για να φάει και να ξεκουραστεί στο παχνί του.Με μία Κανάτα πήγαινε το «χαμούρι» και το άδειαζε σε ειδική μεγάλη κασόνα που ήταν στο άλλο Δωμάτιο κοντά στο πιεστήριο ή αλλιώς Μηχανή.

Στο άλλο Δωμάτιο του Λιτριβίου που συνδεότανε με το Δωμάτιο που ήταν τα Λιθάρια με μία
Μεγάλη Διπλή ξύλινη Πόρτα, ήταν τα υπόλοιπα τμήματα: στο βάθος δεξιά ήταν η φωτιά με το μεγάλο καζάνι για το «θερμό», απαραίτητο για το μεγάλο καθάρισμα του λαδιού. Εκεί καίγονταν τεράστια κούτσουρα ελιάς.Η Μεγάλη Γηστέρνα του Λιοτριβιου και Πιο πέρα ήταν στημένο το πιεστήριο(Μηχανή-Πρέσσα) και μπροστά του η ξύλινη κασέλα για να πέφτει το λάδι. Εκεί κοντά ήταν και η μεγάλη κασόνα που έριχναν το χαμούρι. Έπαιρναν το χαμούρι και γέμιζαν τις τσαντήλες ή τους ντρουβάδεε και τοποθετούσαν τη μα τσαντιλα πάνω στην άλλη στο πιεστήριο. Κάτω από την πλάκα του πιεστηρίου τοποθετούσαν δέκα περίπου τσαντίλες η μια πάνω από την άλλη, γεμισμένες με την ανάλογη ποσότητα πολτοποιημένης ελιάς Έπειτα κατέβαζαν το πιεστήριο με το χέρι η γυρίζοντας τον κορμό (μανέλα) δυο και τρεις Λυτριβάριδες μαζί. (ο ένας μπάρμπας μου και αδερφός της Μάνας μου Γιάννης κατέβαζε μόνος του τη πρεσα) Επειδή όμως η πίεση και πάλι δεν ήταν αρκετή, έδεναν το ξύλο με ένα χοντρό καραβόσκοινο και το γύριζαν γύρω από τη Μανέλα, που είχε τρύπα στη μέση όπως είπαμε, και έμπαινε κι εκεί ένα κοντό χοντρό καδρόνι. Πάνω σε αυτό το καδρόνι έριχναν το στήθος τους δυο λαδωμένοι σαν ποντίκια εργάτες, προσπαθώντας να μαζέψουν όσο ήταν δυνατόν περισσότερο το καραβόσκοινο και να δώσουν μεγαλύτερη πίεση στο πιεστήριο. Όταν ολοκληρωνόταν η πίεση το παράταγαν κι έπεφταν σαν τσουβάλια πάνω στα «λιοκόκκια» για να ξεκουραστούν.

Το λάδι ελαφρύτερο ανέβαινε στην επιφάνεια και το συνέλλεγαν με ειδικό κάνιστρο,

Προσθήκη λεζάντας

Έπειτα από την πίεση των τσαντήλων, αδειάζονταν τα «λιοκόκκια» και συνεχιζόταν όλη η διαδικασία από την αρχή, ώσπου τελείωνε ο καρπός του νοικοκύρη για να γίνει ο «μέτρος» με τη μπότσα( κανάτα) από τον «καραβοκύρη».(Δύο οκάδες=Μία Μπότσα (2500kg). Ο κατσίγαρος ετρεχε απο κάτω και έβγαινε σε μία μεγάλη Λακούδα σε εξωτερικό χώρο οπού μέσω χαντακιού πήγαινε σε άλλη που ήταν λιγο πιο μακριά σε περιπτωση που γέμιζέ η πρώτη που ήταν έξω απο το λιτριβίο. Επειδή τούτο γινόταν σε απρόβλεπτη ώρα, μέρα ή νύχτα, και έπρεπε στη συνέχεια να ρίξει άλλος νοικοκύρης τον καρπό του, έβγαινε στη πόρτα του λιοτριβιού ο καραβοκύρης με ένα χωνί στο στόμα και καλούσε το νοικοκύρη που τέλειωσε ο καρπός για το «μέτρο» και τον επόμενο για να παραβρεθεί στο ρίξιμο του δικού του καρπού.

Η όλη διαδικασία της ελαιοπαραγωγής τελείωνε με τη μεταφορά του λαδιού με τουλούμια από αγριόγιδα στο σπίτι του νοικοκύρη-Πελάτη, αφού προηγουμένος για το καλό έκοβαν ένα καρβέλι φρέσκο ψωμί και βουτουσανε τις φέτες μέσα στο φρέσκο ελαιόλαδο που μοσχοβολούσε, δοκιμάζοντας το με καμιά ρεγγα.Το λάδι τρώγονταν ατόφιο αλλά και φώτιζε παλιά σπίτια και εκκλησίες της Μάνης με Τα λυχναράκια και φυτίλια απο βαμβάκι ή πανί.(όπως το Συγκεκριμένο λιτριβίο με τις Λυχνάρες που είχαν τρία φιτίλια).Το λάδι δεν ήταν για τους Παππούδες μας ένα προϊόν, όπως όλα τα άλλα. Ήταν η ζωή τους. Με λάδι ψωνίζανε από τα Τότε Μαγαζιά του Μεζάπου και τη Κοίτας και με λάδι πληρώνανε σχεδόν τους πάντες. Βασική τροφή τους αλλά και σπουδαίο γιατρικό στον πόνο του αυτιού, της κοιλιάς, των αρθρώσεων. Έτσι η μέρα που θα βγάζανε-τρυγούσανε τις ελιές ήταν εξόχως σημαντική.

Όποιος είχε το λάδι του και το ψωμάκι του, είχε τα βασικά, δε φοβόταν. Έπειτα τα σπίτια, τότε είχαν και κάτι άλλο: το παστό(συγκλινο) τους, το τυρί τους, τις κότες τους,το γάλα τους, τα μποστάνια τους κλπ. μια άλλη ζωή..Δύσκολη..πολύ κοπιαστική αλλά αγνή με Λόγο- Μπέσα..και το "κορώνα μου" το λέγάνε και "γέμιζε" ο στόμα τους...

Το Συγκεκριμένο παλιό χειροκίνητο-ιπποκίνητου Ελαιοτρίβειο του Παππού μου Μιχάλη.Λ. Γεωργόπουλου(1909-1992) στη Κάτω Γαρδενίτσα είναι ένα απο τα τελευταια που υπάρχουν στη Μάνη αν όχι το Μοναδικό, Ανέγκιχτο απο το χρόνο παρόλο που έχει κλείσει απο τότε που πρωτοβγήκανε τα Μηχανοκίνητα-ηλεκτροκίνητα εργοστάια-Ελαιοτριβεία.
Τα Δυο Πέτρινα Λιθάρια (Μυλοπετρες) κ η Μηχανή (πρέσσα) μεταφερθηκαν με καραβι απο τη Καλαμάτα στο μικρό λιμανάκι της Κουρκού στον Μέζαπο και απο εκεί τα ανηφόρησαν απο τον παλαιο δρόμο ( απο πάνω απο το κοιμητήριο της βρυσάκας ) στη Κάτω Γαρδενίτσα με τα χέρια με σχοινιά με τη Βοήθεια καδρονιών κ Μουλαριού στη Κατω Γαρδενίτσα.

Υ.Π Κατά την άποψη μου θα έπρεπε η πολιτεία(Υπουργειο Πολιτισμού) να το χαρακτηρισει Διατηρητεο ιστορικό πολιτισμικο κτήριο της Λαογραφικης παράδοσης ως μνημείο της προβιομηχανικής περιόδου της Μανης.Τα διατηρητέα κτίρια ως τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, προστατεύονται από τις διατάξεις του άρθρου 24 του Συντάγματος της χώρας(σήμερα 29-4-2018 όπως το βλέπετε στις φωτογραφίες).Έχουν χαρακτηριστεί διατηρητεα αλλα υποτειθεται ιστορικα κτηρια μόνο κ μόνο επειδη οι ιδιοκτητες τους ηταν στελεχη κομματων χωρις να αξιζουν αυτόν με ότι συνπαγεται τον χαρακτηρισμό.

Αναμνήσεις και εικόνες μιας άλλης εποχής.

Η διαβίωση σ' ένα τόπο δημιουργεί βιώματα στον καθένα, αναμνήσεις που με κάθε ευκαιρία και πολλές φορές συνειρμικά ανακαλούνται στη μνήμη. Η ανάκληση αυτή μας γεμίζει νοσταλγία για τα πρόσωπα που έφυγαν και που δεν θα τα ξαναδούμε..αλλά και για αυτά που δημιούργησαν με τόσο κόπο.

Μέρος της Λαογραφικής μας παράδοσης και ιστορίας.Ανεκτίμητης συναισθηματικής αξίας.

Φωτογραφίες κ Κείμενο:Γιαννης-Νίκος Μπεκακος
Κοματια της αφηγησης θυμαμαι απο τον ιδιο τον Παππου μου Μιχαλη.Λ. Γεωργοπουλο(1909-1992) αφου εμενε μαζι μας στη Κοκκινια του πειραια και κάθε βράδυ μας έλεγε ιστοριες και οταν τα καλοκαιρια πηγαιναμε για διακοπες στη Γαρδενιτσα με τον αδερφό μου, μας μιλουσε για ολα αυτα που με κοπο και αιμα ειχε δημιουργήσει με τα χερια του απο παιδακι ,αφου ο πατερας του πεθανε οταν ηταν πολυ μικρος αλλα και απο τις Κορες του Κασσιανη.Μ.Γεωργοπουλου κ τη (Μητερα μου)Ευγενια.Μ.Γεωργοπουλου.